Winiary (Gniezno)

---

Historia

Winiary to część Gniezna oraz wieś usytuowana na jego północnym skraju. Możliwe, że pierwsi koczownicy przybyli do tej okolicy już w epoce kamienia, około 14000 lat temu, w czasach gdy lód się cofał. Byli to myśliwi, którzy podróżowali z terenów dzisiejszych Niemiec w poszukiwaniu stad reniferów. Znaczny rozwój zaludnienia miał miejsce pomiędzy IX a X wiekiem.

W okresie od X do XIII wieku, Winiary, usytuowane w pobliżu gnieźnieńskiej katedry oraz grodziska, pełniły funkcję wsi służebnej. Mieszkańcy zajmowali się przede wszystkim uprawą winorośli, co miało na celu dostarczanie wina do celów liturgicznych. Nazwa osady wywodzi się właśnie od tej działalności. Na przełomie XI wieku, na północnym brzegu jeziora Winiary, odkryto cmentarzysko, graniczące z obecnym osiedlem Orła Białego.

W 1284 roku otoczenie Winiar trafiło w ręce gnieźnieńskiego klasztoru klarysek. Historia Winiar pamięta dramatyczne wydarzenia – podczas jarmarku św. Wojciecha w 1613 roku, całe Gniezno zostało spalone, podczas gdy mieszkańcy uciekali w kierunku Winiar, skąd mogli obserwować zniszczenia. W 1793 roku Winiary, podobnie jak reszta Wielkopolski, znalazły się pod pruskim panowaniem, a we wrześniu 1794 roku stacjonował tu obóz powstańców kościuszkowskich, walczących z Prusakami.

Rok 1796 przyniósł nowe zmiany, gdy Fryderyk Wilhelm II postanowił, że Winiary przejdą pod kontrolę niemiecką. Plan Winiar z 1837 roku, poprawiony w 1844 roku, ukazuje dwie główne części: folwark (Winiary Vorwerke) oraz wieś (Winiary Dorf), gdzie mieszkali Zutherowie, Dzielowie, Wiśniewscy oraz trzech gospodarzy o nazwisku Sobczak. W okolicy istniał również browar oraz wiatrak, zlokalizowany w wyższej części obszaru nad Jeziorem Świętokrzyskim.

Pod koniec XIX wieku, w 1898 roku, Winiary miały już 425,7 ha powierzchni, większość gruntów była w rękach Niemców. W 1894 roku znaczącą zmianę wtopiło wybudowanie linii kolejowej łączącej Gniezno z Nakłem oraz stacji kolejowej Gniezno Winiary. W 1914 roku zrealizowano odgałęzienie do Skoków, a dzieci z Winiar uczęszczały do Szkoły Podstawowej nr 6.

W 1907 roku doszło do zniemczenia nazwy wsi, która została zmieniona na Weinberg. Po odzyskaniu niepodległości w 1919 roku, część niemieckiego osadnictwa opuściła wieś, natomiast nowi osadnicy z USA, tacy jak Jan Osika i Andrzej Wójcik, rozpoczęli tu życie. Właściciele majątków, jak Georg Furnrohr, Franz Hahn i Jan Osika, szukali sposobu na rozwój wsi oraz elektryfikację.

W 1934 roku, na podstawie uchwały Rady Miejskiej, rozpoczęto proces przyłączania Winiar do Gniezna, planując budownictwo mieszkaniowe dla około 25 tysięcy przyszłych mieszkańców. Podczas okupacji niemieckiej w 1939 roku, nazwa Winiary została przywrócona do Weinberg, a później zmieniona na Winnendorf. Po zakończeniu II Wojny Światowej, Niemcy zostali wysiedleni z terenu tej osady.

Administracyjnie Winiary od 1955 roku należały do gromady Goślinowo, a od 1961 do Skiereszewo. Proces łączenia z Gnieznem rozpoczął się jeszcze przed wojną. W 1954 roku przyłączono ziemie w pobliżu Jeziora Świętokrzyskiego, a w 1963 roku większość wsi weszła w granice Gniezna, rozciągając się od torów kolejowych do Strugi Gnieźnieńskiej.

Na tym obszarze zbudowano osiedla mieszkaniowe: Władysława Łokietka, Kazimierza Wielkiego oraz część osiedla Piastowskiego. Obszary, gdzie utworzono osiedla Orła Białego i Jagiellońskie, były wcześniej własnością rodziny Wójcików. W fokusie tego rozwoju była budowa dużego osiedla mieszkalnego dla 25 tysięcy mieszkańców, z pierwszym blokiem oddanym do użytku we wrześniu 1975 roku.

W kolejnych latach, powstały następne osiedla, w tym Orła Białego, Jagiellońskie oraz Władysława Łokietka. Na nowopowstałych osiedlach utworzono kilka szkół podstawowych, z których pierwsza, nr 10, powstała w 1981 roku, obecnie znana jako Gimnazjum nr 4, oraz nr 12 w 1985 roku, a także Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4 w 1970 roku obok trzech przedszkoli.

Centralnym punktem współczesnych Winiar jest kościół rzymskokatolicki pw. bł. Radzyma Gaudentego, wyróżniający się dużym krzyżem i latarenką, która nocą oświetla koronę, nawiązując do tradycji Królewskiego Miasta Gniezna. W tym kościele, w roku 2000 odbyła się część Głównych Uroczystości Odpustowych ku czci św. Wojciecha, a 8 października 2006 roku miały miejsce ogólnopolskie obchody związane z milenium śmierci św. Radzyma Gaudentego.

Ludność

W historii demograficznej Winiar w Gnieźnie można zauważyć znaczące zmiany liczby mieszkańców na przestrzeni lat. Oto kilka kluczowych danych:

• W 1858 roku było 166 osób,
• w 1861 roku liczba ta wzrosła do 202,
• do 1898 roku osiągnęła 286, w tym 250 Polaków i 36 Niemców,
• w 1947 roku odnotowano 243 osoby zamieszkałe w 29 budynkach mieszkalnych,
• rok 1958 przyniósł spadek do 141 mieszkańców,
• w 1981 roku liczba wzrosła do około 8,5 tysiąca osób,
• a w 1983 roku wyniosła już około 11 860 mieszkańców,
• w 1986 roku ich liczba wzrosła do około 16 380,
• natomiast w 1989 roku było około 16 400 osób,
• w 1994 roku – około 16 245,
• w 1997 roku – około 15 913,
• w 2000 roku liczba wyniosła około 15 523,
• w 2005 roku – około 15 tysięcy,
• w 2006 roku – około 14 750,
• a w 2009 roku – około 14 100 mieszkańców.

Mieszkańcy Winiar, będący katolikami, należeli do parafii św. Michała w Gnieźnie, podczas gdy protestanccy Niemcy przynależeli do parafii ewangelickiej. Aby utrzymać się, ludność zazwyczaj znajdowała zatrudnienie w Gnieźnie lub w zakładach znajdujących się na Winiarach, takich jak:

• Państwowe Gospodarstwa Rolne,
• Państwowe Zakłady Zbożowe,
• Centrala Obrotu Zwierzętami Rzeźnymi,
• Poznański Zakład Energetyczny,
• Tartak,
• PKP,
• Przedsiębiorstwo Tuczu Przemysłowego Zwierząt Rzeźnych,
• Państwowy Ośrodek Maszynowy,
• Elewator Zbożowy, który istnieje do dziś,
• Wielkopolskie Zakłady Obuwia Polania, w których obecnie znajduje się Urząd Skarbowy w Gnieźnie,
• kombinat wypieku chleba,
• wytwórnia płyt betonowych – pozostająca w eksploatacji do teraz,
• oraz Polmozbyt.

Osiedla

W Gnieźnie znajduje się wiele interesujących osiedli, które oferują mieszkańcom różnorodne atrakcje i udogodnienia. Poniżej przedstawiamy niektóre z nich:

• Orła Białego,
• Jagiellońskie,
• Piastowskie,
• Władysława Łokietka,
• Kazimierza Wielkiego.

Każde z tych osiedli ma swój unikalny charakter oraz dostęp do różnorodnych usług, co czyni je atrakcyjnym miejscem do życia dla mieszkańców Gniezna.

Część przemysłowa

W obszarze przemysłowym Winiar (Gniezno) znajduje się wiele istotnych zakładów, które przyczyniają się do rozwoju lokalnej gospodarki. Oto niektóre z nich:

• międzynarodowy producent kopert „Tompla – Koperty”,
• elewator,
• ciepłownia C-13 o mocy zainstalowanej 81,4 MW „PEC”,
• fabryka opakowań szklanych „Euroverlux”,
• PSS „Społem”,
• zakłady drzewne.

Komunikacja

W rejonie Gniezna można skorzystać z różnych opcji komunikacyjnych, które ułatwiają podróże po mieście i okolicy. Do najważniejszych z nich należą:

• linie autobusowe MPK Gniezno,
• linie autobusowe PKS,
• stacja kolejowa Gniezno Winiary (aktualnie nieczynna dla ruchu osobowego).

Dodatkowo, w pobliżu Winiar znajduje się „Węzeł Róża”, który stanowi istotne skrzyżowanie dróg krajowych nr 5 (E-261) i 15, co sprawia, że miejsce to jest dobrze skomunikowane z innymi regionami.

---

Oceń: Winiary (Gniezno)

---