Kapituła kolegiacka św. Jerzego w Gnieźnie

Kościoły

Kapituła kolegiacka św. Jerzego, zlokalizowana na Zamku Gnieźnieńskim, stanowi jedną z trzech kapituł kolegiackich w obrębie archidiecezji gnieźnieńskiej. Jej siedzibą jest kościół pw. św. Jerzego w Gnieźnie, który odgrywa kluczową rolę w historii tego regionu.

Najprawdopodobniej, instytucja ta powstała w drugiej połowie XII wieku, jako efekt fundacji książęcej. Obecność kapituły w Gnieźnie świadczy o znaczeniu tego miejsca w kontekście religijnym oraz społecznym, jakie miało ono w średniowiecznej Polsce.

Historia

Historia kapituły sięga X wieku. Wówczas na Wzgórzu Lecha, tuż obok książęcej rezydencji, powstała kaplica przeznaczona dla książęcych kapelanów, jednak nie stanowiła ona jeszcze pełnoprawnej kapituły. Ta instytucja powstała, najprawdopodobniej, w wyniku nadania przez księcia funduszy na rzecz kolegium kapelanów, a następnie została przekształcona przez arcybiskupa gnieźnieńskiego w okresie przełomu XII i XIII wieku. Niestety, do naszych czasów nie przetrwały żadne dokumenty potwierdzające erekcję kapituły ani jej statut.

Najstarsza wzmianka o Kapitule św. Jerzego odnosi się do 5 października 1220 roku, kiedy to papież Honoriusz III wydał bullę powołującą Wincentego z Niałka na arcybiskupa gnieźnieńskiego. W dokumencie tym pojawia się również kanonik św. Jerzego, Sędziwój, jako przedstawiciel arcybiskupa elekta.

W skład kapituły wchodził prepozyt oraz pięciu kanoników. Prawo do obsadzania tej pozycji posiadali książęta wielkopolscy, a później także królowie polscy. Związane z kapitułą funkcje wiązały się z otrzymywaniem wynagrodzenia, które obejmowało dwie wsie – Łęka i Szczawin dla prepozytury oraz po jednej wsi – Malenin, Brzostek, Jerzykowo i Pierzyska dla kanoników. Dodatkowo, kapituła miała prawo do zbierania dziesięcin z kilkunastu innych wsi. Piąty kanonik, który miał fundi w Strzałkowie, posiadał jedynie prawo do dziesięcin ze wsi Strzałkowo i Paruszewo. Obok tego, kapituła prowadziła również kolegium wikariuszy, które składało się z sześciu księży mianowanych przez poszczególnych członków kapituły. Ich wynagrodzenie w początkowym okresie pochodziło z kasy książęcej, jeszcze w wysokości czterech grzywien rocznie, a później z daniny młynów konnych z Gniezna.

W 1418 roku prymas Mikołaj Trąba dokonał odnowienia aktu erekcyjnego, lecz i ten dokument nie zachował się do dzisiaj. Nie ma również informacji o regaliach, jakie obowiązywały kanoników. Warto zaznaczyć, że kanonikami, na ogół, zostawali duchowni z innych kapituł, co miało stanowić dla nich dodatkowe źródło dochodu. 14 marca 1564 roku król Zygmunt II August podpisał, przy zgodzie arcybiskupa Jakuba Uchańskiego, akt instalacyjny, który przekazał prepozyturę kapitule prymasowskiej. Na podstawie tego aktu, ostatni prepozyt, ks. kan. Florian Kotwicz, zaczął otrzymywać coroczną zapomogę finansową.

W wyniku licznych wojen w XVII i XVIII wieku, piąty kanonikat przestał przynosić jakiekolwiek dochody i w 1782 roku przestał istnieć. Dodatkowo, przez sekularyzację dóbr kościelnych po rozbiorach, kapituła straciła możliwość utrzymywania wikariuszy, których obowiązki przejęli katedralni mansjonarze. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, liczba kanoników malała: w 1938 roku pozostał jedynie jeden kanonik, powołany w 1922 roku, natomiast w 1947 roku nie istniał już żaden.

2 lutego 1963 roku kardynał Stefan Wyszyński odnowił kapitułę i nadał jej nowy statut, który ustanawiał, że kapituła składa się z prepozyta, czterech kanoników gremialnych oraz nieokreślonej liczby kanoników honorowych. Obecny statut kapituły został nadany przez abpa Henryka Muszyńskiego 23 kwietnia 1994 roku. Zgodnie z tym, skład kapituły został poszerzony do 10 kanoników gremialnych, a liczba kanoników honorowych ustalona na porównywalny poziom z kanonikami gremialnymi.

Kanonicy

Aktualnie kapituła kolegiacka św. Jerzego w Gnieźnie składa się z ośmiu kanoników gremialnych, którzy zajmują istotne miejsca w jej strukturze. W tej grupie znajduje się prepozyt, jak również dwóch kanoników seniorów, dziesięciu kanoników honorowych oraz dwóch kanoników supra numerarii, którzy pochodzą spoza diecezji.

Obecny skład Kanoników Gremialnych

  • ks. prał. dr Tadeusz Nowak – Prepozyt,
  • ks. kan. dr hab. Andrzej Bohdanowicz, prof. UAM,
  • ks. kan. Adam Zalesiak,
  • ks. kan. dr Jarosław Bogacz,
  • ks. kan. dr hab. Franciszek Jabłoński,
  • ks. kan. Krzysztof Prus,
  • ks. kan. dr Wojciech Rzeszowski,
  • ks. kan. Maciej Lisiecki,
  • ks. kan. prof. UAM dr hab. Mieczysław Polak,
  • ks. kan. dr Michał Sołomeniuk.

Kanonicy Seniorzy

  • ks. Kazimierz Śmigiel, 2010 (inst. 1987),
  • ks. Zbigniew Domagalski, 2019 (inst. 2004).

Kanonicy Honorowi

  • ks. Maciej Lisiecki, mian. 2004,
  • ks. Hieronim Szczepaniak, mian. 2004,
  • ks. Paweł Kowalski, mian. 2008,
  • ks. Tomasz Głuszak, mian. 2014,
  • ks. Dariusz Sobczak, mian. 2014,
  • ks. Józef Warczak, mian. 2014,
  • ks. Marek Chmara, mian. 2015,
  • ks. Stanisław Talaczyński, mian. 2015,
  • ks. Tomasz Ryś, mian. 2017,
  • ks. Adam Czechorowski, mian. 2017,
  • ks. Andrzej Graczyk, mian. 2024,
  • ks. Mirosław Jasinski, mian. 2024,
  • ks. Karol Świderski, mian. 2024,
  • ks. Krzysztof Walkowski, mian. 2024.

Kanonicy Supra Numerarii

  • ks. Jan Andrzejczak, mian. 2000 (diec. bydgoska).

Przypisy

  1. PiotrP. Mroczkowski PiotrP., Kapituła Kolegiacka św. Jerzego na Zamku Gnieźnieńskim w świetle Kodeksów Prawa Kanonicznego z 1917 i 1983 roku oraz ustawodawstwa archidiecezji gnieźnieńskiej XX wieku., „Prawo i Kościół” (14), Poznań: Pallottinum, 2022, s. 91-114.
  2. Nowi kanonicy – dekrety • Archidiecezja Gnieźnieńska [online], archidiecezja.pl [dostęp 25.04.2024 r.]
  3. archidiecezja.pl 2018 r.
  4. Kryszak 1966, s. 133.
  5. Kryszak 1966, s. 132.
  6. Kryszak 1966, s. 131.
  7. Kryszak 1966, s. 130.
  8. Kryszak 1966, s. 129.

Oceń: Kapituła kolegiacka św. Jerzego w Gnieźnie

★★★★★
Średnia ocena:4.76 Liczba ocen:7